Aardappel zelf telen

Inleiding
De aardappel (Solanum tuberosum) is een van de meest geliefde knolgewassen ter wereld en heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de hooglanden van Zuid-Amerika. De Inca’s teelden de aardappel al duizenden jaren geleden, en Spaanse ontdekkingsreizigers brachten het gewas naar Europa in de 16e eeuw. Nu kun jij de aardappel zelf telen in je moestuin.
De naam ‘aardappel’ verwijst naar de ondergrondse knol, terwijl de wetenschappelijke naam ‘Solanum tuberosum’ aangeeft dat het gewas tot de nachtschadefamilie behoort en daarmee familie is van de tomaat en de paprika. Wereldwijd staan aardappelen ook bekend onder namen als ‘pieper’, ‘patat’ of ‘erpel’. Het is een overblijvende plant, maar in de moestuin wordt de aardappel als eenjarig gewas geteeld.
De aardappel wordt geteeld vanwege zijn voedzame knollen, die rijk zijn aan zetmeel, vitamines (vooral vitamine C) en mineralen. Aardappelen diende voornamelijk als basisvoedsel voor menig maaltijd, maar ondertussen heeft de aardappel zijn weg gevonden in talloze toepassingen in keukens over de hele wereld.
Leuk weetje:
de aardappel is in de ruimte geteeld als onderdeel van experimenten om voedselvoorziening voor toekomstige ruimtemissies te waarborgen.
De levenscyclus van de aardappel begint met een knol of een zaadje, waarna na het planten zich scheuten ontwikkelen die door de grond naar boven groeien. De groene stengels dragen bladeren die fotosynthese uitvoeren. Ondergronds vormen zich stengels (stolonen) waar de nieuwe aardappelknollen aan groeien. Wanneer de bovengrondse delen van de plant afsterven, zijn de knollen klaar voor de oogst. Deze cyclus duurt enkele maanden, afhankelijk van het ras en de teeltomstandigheden.

Verschillende soorten aardappelen
Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie typen aardappelen op basis van de oogsttijd:
- Vroege Aardappelen (Early first): Dit zijn vroege aardappelen die als eerste geoogst kunnen worden. Ze hebben een korte groeiperiode van ± 80 dagen, zodat je ze al vroeg in het seizoen kunt oogsten . Ze hebben een zachte schil en zijn vaak niet geschikt voor langdurige opslag. Vroege aardappelen zijn snel beschikbaar en worden vaak als ‘nieuwe aardappelen’ verkocht.
- Middelvroeg aardappelen (Early second): Deze aardappelen hebben een iets langere groeiperiode van ongeveer ± 110 dagen. Ze worden later geoogst dan de early first, maar eerder dan de late aardappelen. Ze zijn veelzijdig in gebruik en hebben een wat steviger structuur.
- Late aardappelen: Deze aardappelen hebben de langste groeiperiode van ± 135 dagen. Ze worden in de herfst geoogst en kunnen lang worden bewaard. Late rassen worden vaak gebruikt als bewaaraardappelen.
Bekende variëteiten voor vroege aardappelen (Early first):
- Frieslander: Dit is een van de populairste vroege rassen in Nederland. De aardappel heeft een zachte, licht kruimige structuur en een fijne smaak, waardoor hij veelzijdig is en geschikt om te koken, bakken en te gebruiken in salades.
- Accent: Een vroeg ras met een stevige textuur. De aardappel is goed bestand tegen ziekten en produceert mooie, gladde knollen met een gele schil en lichtgeel vruchtvlees. Accent-aardappelen worden vaak gebruikt om te koken of te bakken.
- Premiere: Een zeer vroege aardappel die geliefd is vanwege zijn zachte, kruimige structuur. De knollen zijn ovaal en hebben een gele schil en lichtgeel vruchtvlees. Dit ras is populair als nieuwe aardappel.
- Red Duke of York: Dit ras heeft een rode schil en een iets kruimigere structuur. De smaak is vol en aromatisch, en hij wordt vaak gebruikt voor koken en bakken.
- Rocket: Een extreem vroeg ras dat vooral bekend staat om zijn snelle groei en hoge opbrengst, daardoor zijn ze ideaal voor wie snel nieuwe aardappelen wil oogsten. De knollen zijn licht van kleur met een zachte, iets kruimige structuur.
- Home Guard: Een vroeg ras dat populair is in Ierland, maar ook in Nederland wordt geteeld. Het is een stevig ras met goede weerstand tegen ziekten. De smaak is mild en hij wordt vaak gebruikt voor koken.
Bekende variëteiten voor middelvroege aardappelen (Early second)
- Charlotte: Een bekende vastkokende aardappel met een fijne, zachte smaak, die geschikt is voor salades en koken.
- Maris Peer: Compacte, stevige aardappel met een goede smaak en daarmee ideaal voor koken, bakken en salades.
- Nicola: Vaste aardappel met een zachte, boterachtige smaak. Populair voor koken, bakken en salades.
- Red Duke of York: Een licht kruimige aardappel met een rode schil en stevige structuur.
- Estima: Veel gebruikt in supermarkten als bak- en kookaardappel. Heeft een milde smaak.
Bekende variëteiten voor late aardappelen (Late)
- Bintje: De meest bekende Nederlandse aardappel, geschikt voor friet, koken en bakken.
- Desiree: Roodschillige, veelzijdige aardappel die goed bestand is tegen phytophthora. Geschikt voor koken, bakken en frieten.
- Sarpo Mira: Een ziektebestendig ras dat bekend staat om zijn weerstand tegen phytophthora. Het is een stevige, late bewaaraardappel.
- Russet Burbank: Veel gebruikt voor friet en heeft een ruwe, bruine schil. Bekend uit de Amerikaanse aardappelindustrie.
- Picasso: Kruimige aardappel met roze ogen, geschikt voor koken, bakken en puree.
- Agria: Zeer geschikt voor friet en chips. Heeft een hoge opbrengst en een lange bewaartijd.


Zaaien van aardappel
Het aantal aardappelen dat je wilt oogsten, bepaalt hoeveel planten je moet zaaien. Een enkele plant kan 8 tot 12 knollen produceren, afhankelijk van de groeiomstandigheden. Hiermee kun je inschatten hoeveel vroege, middelvroege en/of late aardappelplanten je wilt planten, waarbij je ook rekening houdt met de schaarse ruimte in je tuin.
Zaaien met zaad
Het zelf telen van aardappelen met zaad (in plaats van pootaardappelen) is minder gebruikelijk. Mocht je toch zaden gebruiken, dan kunnen meerdere zaadjes per vak worden gezaaid, en na het ontkiemen moeten de zwakkere zaailingen worden verwijderd. De kiemtemperatuur voor zaden is 18 tot 22°C en het duurt ongeveer 15 dagen voordat ze ontkiemen. Het gebruik van trays met vakken is hierbij aan te raden, zodat elke zaailing voldoende ruimte heeft.
Bij het zaaien van aardappelen uit zaad kun je het volgende aanhouden voor het aantal dagen dat nodig is voordat je kunt planten of oogsten:
- Planten: De zaailingen zijn klaar om te planten ± 50 dagen na het zaaien. Dit moment is te herkennen aan de ontwikkeling van sterke, stevige zaailingen met meerdere bladeren. De precieze tijd hangt af van de temperatuur en de groeiomstandigheden.
- Oogsten: De oogsttijd varieert afhankelijk van het type aardappel (vroeg, middelvroeg of laat). Gemiddeld kun je rekenen op de volgende periodes:
- Vroege aardappelen (early first): ± 115 dagen na het zaaien.
- Middelvroege aardappelen (early second): ± 140 dagen na het zaaien.
- Late aardappelen (late): ± 170 dagen na het zaaien.
Deze tijdslijnen houden rekening met de tijd die nodig is voor zowel de kieming, de groei van de zaailingen als de groei van de knollen na het planten. Zaaien met zaad is niet in de Tuinagenda opgenomen, maar met de info op deze pagina kun je je eigen plan maken als je dat wilt. De tabel gaat uit van zaaien in Half Maart. Voor andere perioden moet je zelf de oogstperiode berekenen
Zaaien |
Planten |
Oogsten |
Eind Januari (vroeg) 2198_eb16ee-cb> |
Half Maart 2198_5a7757-75> |
Half Juli 2198_55baf5-93> |
Eind Januari (Middelvroeg) 2198_28a3fb-81> |
Half Maart 2198_24dee3-30> |
Eind Augustus 2198_2528f3-d8> |
Eind Januari (Laat) 2198_19cde8-01> |
Half Maart 2198_bb01e5-40> |
Eind September 2198_d1af06-e8> |


Planten van aardappel
je kunt pootaardappelen vooraf laten voorkiemen. Dat is een manier om de aardappels voor te bereid op het groeiseizoen. Je laat ze hierbij binnen alvast spruiten, voordat ze in de grond worden geplant. Het voorkiemen van aardappelen heeft best wat voordelen. Door je aardappelen te laten voorkiemen, krijg je namelijk enkele weken voorsprong. Je kunt ze immers al laten voorkiemen, voordat de temperatuur hoog genoeg is om ze in de grond te planten. Zo kun je ook weer eerder oogsten.
Voorgekiemde aardappelen ontwikkelen daarbij vaak sterkere planten. Ze zijn hierdoor meestal beter bestand tegen ziekten en plagen (dit hangt natuurlijk ook van het ras en de omstandigheden af). De kans op een grotere en betere oogst neemt daarbij ook toe. Meer dan genoeg reden dus om je aardappelen eerst te laten voorkiemen.
Vroege oogst
Voorkiemen |
Planten |
Oogsten |
Eind Februari 2198_353fc5-53> |
Half Maart 2198_b6f270-f4> |
Half Juni 2198_685df7-82> |
Begin Maart 2198_ee3bd5-7a> |
Eind Maart 2198_e6455c-73> |
Eind Juni 2198_2f2a73-70> |
Half Maart 2198_9ebb6f-58> |
Begin April 2198_88d274-18> |
Begin Juli 2198_7082de-84> |
Eind Maart 2198_b70f9d-29> |
Half April 2198_696772-24> |
Half Juli 2198_8b02e0-e8> |
Middelvroege oogst
Voorkiemen |
Planten |
Oogsten |
Eind Maart 2198_876a16-0b> |
Half April 2198_3f4695-e0> |
Half Augustus 2198_072d11-f6> |
Begin April 2198_a585fb-8a> |
Eind April 2198_821b45-d3> |
Eind Augustus 2198_645e39-fa> |
Late oogst
Voorkiemen (20 dagen voor planten) 2198_13f905-67> |
Planten |
Oogsten |
Begin April 2198_50b214-8c> |
Eind April 2198_1e01d6-b0> |
Half September 2198_4f9e09-b2> |
Half April 2198_c9903a-f0> |
Begin Mei 2198_097f9c-b2> |
Eind September 2198_1ed66b-d8> |


Oogsten van aardappelen
Als de bovengrondse delen beginnen te verkleuren of af te sterven dan is de groeiperiode van de knollen voorbij. Dit is een duidelijk signaal dat geoogst kan worden. In de Tuinagenda staat aangeven in welke periode je dat kunt verwachten, maar uiteraard is het zaak om zelf de planten in de gaten te houden.
Oogst de aardappelen door de plant met een riek of schep voorzichtig op te tillen. Trek de plant omhoog en verzamel de knollen. Je kunt in één keer alle aardappelen van een plant oogsten.
Let goed op dat er geen aardappelen in de grond achter blijven, want deze zullen volgend jaar mogelijk een aardappelplant laten groeien, op een plek waar je dat niet verwacht.

Teelt en verzorging
Ziekte en plagen bij zelf telen van aardappelen
Tomaten zijn gevoelig voor ziekten en plagen. Veelvoorkomende problemen zijn Phytophthora (aardappelziekte), meeldauw, witte vlieg, bladluizen en spintmijten. Goede ventilatie en het vermijden van natte bladeren kunnen schimmelziekten beperken. Fysieke barrières zoals insectengaas kunnen plaaginsecten tegenhouden.
Verzorging
Zorg voor een goed doorlatende, vruchtbare grond met voldoende organisch materiaal. Aanaarden is belangrijk om de knollen te beschermen tegen het zonlicht (voorkomt vergroening) en om de groei te stimuleren.
Bewaren
Je kunt geoogste aardappelen bewaren op een koele (4-8°C) en donkere plaats.

Voorbeelden opvolgingsteelt
Aardappels in de vroeg oogst zijn heel geschikt om in de opvolgingsteelt te laten opvolgen door een gewas voor de 2e seizoenshelft. Op de pagina van de opvolgingsteelt kun je zelf combinaties maken die goed bij jou passen. Gebruik de informatie hieronder als inspiratie voor je eigen ideeën.
Aardappel gevolgd door prei
