Knoflook zelf kweken

Inleiding
Knoflook (Allium sativum) is een van de oudste gecultiveerde gewassen ter wereld en wordt al meer dan 5000 jaar verbouwd. Het gewas heeft zijn oorsprong in Centraal-Azië en verspreidde zich via handelsroutes naar Europa en het Midden-Oosten. Knoflook staat bekend om zijn unieke smaak en aroma en wordt wereldwijd gebruikt in de keuken, maar ook vanwege zijn medicinale eigenschappen. In Nederland kun je knoflook zelf kweken in de moestuin vanwege de eenvoudige teelt en het geringe onderhoud.
Knoflook is een meerjarige plant, maar wordt meestal als eenjarige geteeld voor de oogst van de bol. Het gewas behoort tot de alliumfamilie, waartoe ook uien, sjalotten en prei behoren. De Latijnse naam Allium sativum betekent letterlijk ‘gecultiveerde look’.
Opvallende niet-officiële namen zijn “stinkende roos” en “kruidenkoningin”, verwijzend naar de uitgesproken geur en veelzijdigheid in de keuken. Je kunt knoflook zowel rauw als gekookt gebruiken. Het is een onmisbaar ingrediënt in vele gerechten.
Softneck en hardneck zelf kweken
We onderscheiden twee soorten knoflook:
- Softneck-knoflook (Allium sativum var. sativum) met zachte steel. Deze soort wordt het meest gebruikt bij het zelf kweken van knoflook.
- Hardneck-knoflook (Allium sativum var. ophioscorodon) met harde steel.
Door vergaande cultivering is de softneck niet meer in staat om zichzelf te vermeerderen door zaad te produceren. Vermeerdering kan dus alleen doordat mensen de knoflook zelf kweken door de knoflooktenen van de bollen los te maken en deze opnieuw te planten voor nieuwe bollen.
De hardneck knoflook maakt nog wel zaad. Zo’n 4 tot 6 weken voor de oogst schiet de plant door en produceert tussen de laatste twee bladeren een bloeistengel, genaamd scape. Deze scape eindigt in een zogenaamde umbel. Naarmate de bloeistengel groeit, zal deze zich krullen en vult de umbel zich met broedbolletjes (bulbils). Het aantal broedbolletjes is afhankelijk van de variëteit en ligt tussen de 2 en 150. Deze broedbolletjes kunnen worden geplant waarna deze uiteindelijk nieuwe bollen vormen.

Scapes oogsten
Oogst de scapes jong, want dan zijn ze het smakelijkst. Ze kunnen in de keuken gebruik worden als vervanger van knoflook, voor het roerbakken, maken van pesto, bij het grillen of bakken en in soepen en sauzen.
Verschillen tussen softneck en hardneck knoflook kweken
Kenmerk | Softneck-knoflook | Hardneck-knoflook |
---|---|---|
Bloeistengel (scape) | Vormt geen bloeistengel of broedbolletjes. | Vormt een scape met een umbel die broedbolletjes bevat. |
Bouw van de bol | Heeft meer, kleinere teentjes in meerdere lagen. | Heeft minder maar grotere teentjes in een enkele kring. |
Smaak | Mildere smaak, soms wat zoeter. | Intensere, scherpere smaak. |
Houdbaarheid | Lang houdbaar (6-12 maanden). | Korter houdbaar (3-6 maanden). |
Klimaat | Geschikt voor gematigde en warme klimaten. | Geschikt voor koudere klimaten vanwege winterhardheid. |
Voortplanting | Plant zich uitsluitend voort via teentjes. | Kan zich voortplanten via teentjes én broedbolletjes. |
Gebruik voor vlechten | Geschikt door flexibele stelen (zachte nek). | Ongeschikt door stijve bloemstengel (harde nek). |
Variëteiten | Bekend: ‘Thermidrome’, ‘Printanor’. | Bekend: ‘Rocambole’, ‘Porselein’, ‘Purple Stripe’. |

Zaaien van knoflook
Knoflook wordt doorgaans niet uit zaad geteeld, maar uit teentjes, die rechtstreeks in de grond of in potten worden geplant.
Als je wilt voorzaaien gebruik dan trays of potjes met een minimale diepte van 7-10 cm. Dit is vooral handig in koudere regio’s of bij late aanplant. Plant elk teentje individueel met de punt naar boven. Zet de potjes op een lichte, koele plek (bijvoorbeeld buiten in een kas of beschutte ruimte.
De optimale kiemtemperatuur ligt tussen de 10-15°C, en de eerste scheuten verschijnen binnen 14 dagen na het planten. Omdat elk teentje één plant vormt, is uitdunnen niet nodig. Knoflook kan goed bewaard worden, dus 10-15 planten is voldoende voor een gemiddeld huidhouden.

Planten van knoflook
De Tuinagenda hanteert twee periode voor het kweken van knoflook: het vroege voorjaar en het late najaar .
Voorjaarteelt
Zaaien |
Oogsten |
Half februari 1404_5b412c-5f> |
Half Augustus 1404_558049-11> |
Eind Februari 1404_b5dc8b-1f> |
Eind Augustus 1404_6f5b51-c9> |
Begin Maart 1404_0712f1-79> |
Begin September 1404_6acfef-77> |
Half Maart 1404_1e0f8c-98> |
Half September 1404_d4dcbe-b6> |

Najaarsteelt
Planten |
Oogsten |
Begin September 1404_de13a0-ed> |
Begin Juni 1404_10303c-a1> |
Half September 1404_40c0bc-76> |
Half Juni 1404_2d6215-cd> |
Eind September 1404_20bd36-c1> |
Eind Juni 1404_988e29-a9> |
Begin Oktober 1404_974419-87> |
Begin Juli 1404_90e7d3-28> |
Half Oktober 1404_287ec4-cf> |
Half Juli 1404_a51895-e3> |
Eind Oktober 1404_4e58f2-13> |
Eind Juli 1404_950466-af> |
Begin December 1404_fbe552-c6> |
Begin Augustus 1404_be18e2-ff> |
Voorjaar
- Voornamelijk softneck
- Alternatief indien herfstaanplant is gemist
- Kleinere bollen door korte groeiperiode
Najaar
- Geschikt voor hard- en softneck
- Grotere bollen door koudeperiode. Snelle groei in voorjaar.
- Niet mogelijk bij bevroren grond
Als je knoflook in potten wilt kweken, zorg dan voor een pot van minimaal 20 cm diep en vul deze met goed doorlatende grond.
Plant de teentjes 5-6 cm diep, met een tussenruimte van ongeveer 10-15 cm. Knoflook gedijt het beste op een zonnige, goed doorlatende plek met vruchtbare, licht zanderige grond. Vermijd natte of zware kleigrond, omdat dit rot kan veroorzaken.

Oogsten van knoflook
Het oogsten van de voorjaarsknoflook vindt doorgaans plaats na zo’n 255 dagen na planten van de knoflookteentjes. De najaarsknoflook blijft langer in de grond, namelijk circa 255 dagen. Voor beide soorten controleer je, voordat je gaat oogsten, of de knoflook ook echt klaar is om geoogst te worden.
Maak de aarde rondom een paar bollen voorzichtig los om te controleren hoe ze zich hebben ontwikkeld. Dit kun je doen zonder de bol volledig uit te trekken.
- Grootte en segmentatie: Kijk of de bol volledig gevormd is en of de teentjes goed voelbaar zijn onder de buitenste papierachtige schil. Als de bol nog klein is of geen duidelijke segmenten heeft, is het te vroeg om te oogsten.
- Verkleuren van het loof: Wanneer het onderste deel van het loof, vlakbij de bol, geel begint te worden en af te sterven, is dit een teken dat de plant zijn energie richt op het rijpen van de bol. Controleer dan of de papierachtige schil rond de bol begint te verteren.
Een andere veelgehoorde methode adviseert om de de plant te laten staan totdat ongeveer twee derde van de bladeren vergeeld is en het bovenste derde deel nog groen is. Dit geeft aan dat de bol bijna volledig ontwikkeld is, maar nog niet overrijp. Dit is minder exact, waardoor je de kans loopt dat sommige bollen overrijp worden.
Voorkomt dat de bol overrijp wordt. Als het loof volledig is afgestorven, bestaat het risico dat de bollen zich splitsen in de grond, wat de houdbaarheid vermindert. Het is daarom belangrijk om op tijd te oogsten.
Gebruik een riek om de bollen voorzichtig los te maken zonder ze te beschadigen. Laat de bollen enkele dagen drogen op een luchtige, schaduwrijke plek.
Je kunt knoflook in één keer oogsten, omdat de plant na de oogst niet verder groeit. Na het drogen kun je de buitenste laag van de bol voorzichtig verwijderen om vuil te verwijderen. Bewaar de knoflook op een koele, droge plaats in een mand of gevlochten streng. Onder goede omstandigheden blijft knoflook 6-12 maanden houdbaar.

Teelt en verzorging
Knoflook is relatief resistent tegen ziekten, maar kan last hebben van roest. Roest veroorzaakt oranje of geelbruine vlekken en puistjes op de bladeren van de plant. Dit zijn de sporenhoopjes van de schimmel. Aangetaste bladeren kunnen minder zonlicht opnemen, wat de fotosynthese beperkt. Hierdoor krijgt de plant minder energie om bollen te ontwikkelen.
Zorg voor een goede luchtcirculatie rond de planten door voldoende plantafstand aan te houden. Vermijd overheadbewatering en geef liever water aan de voet van de plant. Gebruik vruchtwisseling: plant knoflook niet op dezelfde plek als waar vorig jaar alliumgewassen stonden.
Knoflook vereist weinig onderhoud, maar regelmatige controle op onkruid is belangrijk omdat knoflook niet goed concurreert. Geef knoflook tijdens droge perioden extra water, vooral in het vroege voorjaar. Voor overwintering is knoflook goed bestand tegen vorst, maar een mulchlaag kan extra bescherming bieden en de bodemstructuur verbeteren.
Geoogste bollen behandelen
- Droog de knoflook 2-3 weken.
- Knip daarna de wortels en kort de stelen in tot 5 cm of vlecht de knoflook.
- Verwijder losse schillen van de bol, maar laat beschermende lagen intact.
- Bewaar op een koele, droge, en goed geventileerde plek.
Met deze stappen blijft knoflook onder goede omstandigheden 6-12 maanden houdbaar, afhankelijk van de soort en variëteit.
Knoflook in de Tiny Garden.
Mijn eerste keer zelf knoflook telen was zeer gematigd succesvol. Ik had online teentjes gekocht, maar de knoflookbolletjes bleken van slechte kwaliteit. Ik had met enige moeite de beste er uit gezocht en deze in het voorjaar geplant. En niet alleen de kwaliteit was matig, maar het waren ook hele klein teentjes.
Uiteindelijk heb ik de knoflook kunnen oogsten. Maar zoals te verwachten: kleine teentjes geven kleine bolletjes. Ik heb teentjes van die geoogste knoflookjes nu in oktober opnieuw geplant. Ik verwacht daar trouwens geen wonderen van, dus ik ga er van uit dat het opnieuw kleine bolletjes zullen worden. Maar tegelijkertijd heb ik ook teentjes geplant van supermarktknoflook. Dat waren hele grote tenen en die waren na iets meer dan een week al uitgelopen.
Knoflook in de opvolgingsteelt
Ondanks dat knoflook lang in de tuin staat voordat het geoogst kan worden, is het toch mogelijk om het toe te passen in de opvolgingsteelt. Namelijk als voorloopgewas (Voorjaarsteelt) of als opvolggewas (Najaarsteelt).
Op de pagina van de opvolgingsteelt kun je zelf combinaties maken die passen bij wat jij wilt telen. Gebruik de informatie hieronder als inspiratie voor je eigen ideeën.
Knoflook (Voorjaarsteelt) gevolgd door Palmkool (Winteroogst)
