Artisjok in de moestuin

De artisjok (Cynara cardunculus var. scolymus) is een majestueuze plant met een rijke geschiedenis die je zelf in de moestuin kunt kweken. Oorspronkelijk afkomstig uit het Middellandse Zeegebied, heeft de artisjok al eeuwenlang een plaats in culinaire en medische tradities. Het gewas behoort tot de composietenfamilie (Asteraceae) en is nauw verwant aan distels. De eetbare delen van de artisjok zijn de vlezige basis van de schutbladeren en het zogenaamde “hart”, het zachte binnenste deel van de bloemknop.
De naam “artisjok” is afgeleid van het Arabische al-kharshuf, wat “aardse distel” betekent. In Italië, een van de grootste producenten, wordt het gewas carciofo genoemd. Artisjokken worden veel gebruikt in mediterrane gerechten, waar ze zowel gestoomd, gekookt als gegrild hun weg vinden naar salades, stoofschotels en zelfs pizza’s.
Leuke weetjes:
- Artisjok werd al in de tijd van de oude Egyptenaren verbouwd en gewaardeerd als een delicatesse.
- Je eet de onrijpe bloemknoppen. Als je die niet oogst dan bloeien die knoppen uit tot prachtige paarse bloemen die ook als sierplant in de tuin populair zijn.

Artisjok zelf kweken
In Nederland wordt de artisjok meestal als vaste plant gekweekt, hoewel het in koude winters als eenjarige kan worden behandeld. Het is een bladgewas en kan wel 1,5 – 2 meter hoog worden. Een opvallende bijnaam is “groene distel,” verwijzend naar de distelachtige verschijning van het gewas.

Zaaien van artisjok
Volgens de Tuinagenda kun je artisjok het beste zaaien in een van de aanbevolen periodes. Houd er rekening mee dat artisjokplanten pas na IJsheiligen (half mei) naar buiten kunnen. Zaai niet te vroeg als je beperkte mogelijkheden hebt om de zaailingen langere tijd binnenshuis te verzorgen.
Zaaien |
Planten |
Oogsten vanaf |
Half Februari 1353_96e4e1-5e> |
Half Mei 1353_6ca533-c8> |
Begin Juli ∞ 1353_e54a17-08> |
Eind Februari 1353_acf416-d8> |
Half Mei 1353_c9994e-00> |
Half Juli ∞ 1353_09b6f6-f2> |
Begin Maart 1353_6aa5b5-d5> |
Half Mei 1353_9cfb53-b6> |
Eind Juli ∞ 1353_4974b5-02> |
Half Maart 1353_a8ecc4-3e> |
Half Mei 1353_d9c274-58> |
Begin Augustus ∞ 1353_ab953c-b8> |
Eind Maart 1353_d0b3c1-b3> |
Half Mei 1353_dfa9cd-6a> |
Half Augustus ∞ 1353_607c79-0c> |
Begin April 1353_fb3de2-d1> |
Half Mei 1353_288d64-aa> |
Eind Augustus ∞ 1353_1a0c6a-76> |
Artisjokken worden in Nederland meestal via voorzaaien opgekweekt, omdat de artisjok in de moestuin veel tijd nodig heeft om tot volwassenheid te komen. Begin half februari met het zaaien, binnenshuis of in een kas, om de plant voldoende tijd te geven om te groeien. Zaai één zaadje per pot in een potje van 7-9 cm diameter. Dit voorkomt dat de zaailingen later uitgedund hoeven te worden. Gebruik een lichte zaaigrond en zorg voor een constante temperatuur van 18-22 °C om het kiemproces te bevorderen. De zaden ontkiemen doorgaans binnen 15 dagen.
Om te bepalen hoeveel planten je nodig hebt, kun je uitgaan van 1-2 planten per persoon. Een gezonde artisjokplant produceert 6-9 bloemknoppen per seizoen. Zaai niet te veel, want artisjok neemt veel ruimte in de tuin in beslag.
Na het ontkiemen kunnen de zaailingen in een koele ruimte (rond 15 °C) worden geplaatst om te voorkomen dat ze te snel doorschieten. Zodra de zaailingen 10-15 cm hoog zijn en meerdere bladeren hebben gevormd, zijn ze klaar voor de volgende stap.

Planten van artisjok
De zaailingen van de artisjok kunnen in de moestuin uitgeplant worden als ze 15-20 cm hoog zijn en 4-6 echte bladeren hebben. Wacht in ieder geval met planten tot na de IJsheiligen. Dat is doorgaans half mei.
Artisjok heeft veel ruimte nodig om volledig tot zijn recht te komen. Houd een afstand van 90 cm tussen de planten en zorg voor een goed doorlatende, vruchtbare grond. Een zonnige, beschutte plek is essentieel, omdat artisjok gevoelig is voor koude wind en vochtige omstandigheden.
Artisjok groeit goed in grond die is verrijkt met organisch materiaal, zoals compost of goed verteerde mest. Voeg bij het planten wat extra compost toe aan het plantgat om de groei te stimuleren. Plant de zaailingen op dezelfde diepte als in de pot, zodat de kroon net boven de grond blijft. Vermijd het planten naast hoge gewassen zoals maïs, die schaduw kunnen veroorzaken.
Een artisjok kan in een pot worden geteeld, maar er zijn enkele belangrijke aandachtspunten om rekening mee te houden, aangezien artisjokplanten groot worden en veel ruimte nodig hebben.
Gebruik een grote pot met een minimale diameter van 40-50 cm en een diepte van minstens 50 cm met een goede drainage. Gebruik een rijke, goed doorlatende potgrond, bij voorkeur gemengd met compost of organische meststoffen.
Zet de pot op een zonnige, beschutte plek. Artisjok heeft minimaal 6 uur direct zonlicht per dag nodig. Geef regelmatig water met vloeibare voeding voeding. Haal de pot naar binnen om te overwinteren.
Met de juiste zorg is het kweken van artisjok in een pot een haalbare en aantrekkelijke optie, vooral voor tuiniers met beperkte ruimte. Het biedt niet alleen een smakelijke oogst, maar voegt ook een prachtig decoratief element toe aan je terras of balkon!


Oogsten van artisjok
De eetbare delen van de artisjok zijn de bloemknoppen, die moeten worden geoogst voordat ze volledig opengaan. Een knop is oogstrijp als deze stevig aanvoelt en de schubben strak tegen elkaar aanliggen. Het duurt gemiddeld 135 dagen vanaf het zaaien voordat de eerste oogst mogelijk is.
Snijd de bloemknoppen met een scherp mes van de plant, ongeveer 5 cm onder de knop. Laat de plant na de oogst staan, want deze produceert vaak nieuwe bloemknoppen aan zijscheuten. Je kunt dit stimuleren door de bloemstengels terug te knippen tot vlak boven een gezond bladpaar. De oogst kan gedurende meerdere weken worden verlengd, afhankelijk van de groeiomstandigheden.
Na de oogst kun je de knoppen direct gebruiken of tot 5 dagen bewaren in de koelkast, gewikkeld in een vochtige doek. Voor langere bewaring kunnen artisjokken worden geblancheerd en ingevroren.
Teelt en verzorging
Bekende variëteiten:
- ‘Green Globe’: De meest voorkomende variëteit met grote, groene knoppen. Bij vroege uitzaai lukt de eenjarige teelt goed. Met voldoende winterbescherming meerjarig.
- ‘Violet de Provence’: Een betrouwbaar oud ras met paarse bloemknoppen met een verfijnde smaak.
- ‘Imperial Star’: Speciaal ontwikkeld voor koelere klimaten en geschikt voor eenjarige teelt.

Ziekten en plagen:
Artisjokken in de moestuin zijn gevoelig voor bladluizen en slakken. Gebruik natuurlijke vijanden, zoals lieveheersbeestjes, of breng een mulchlaag aan om slakken te weren. Schimmelziekten, zoals meeldauw, kunnen optreden bij te natte omstandigheden. Zorg voor voldoende luchtcirculatie en vermijd water op het blad.
Vermeerdering:
Naast zaaien kan artisjok worden vermeerderd door scheuten van volwassen planten af te nemen. Deze methode is vooral handig bij vaste planten.
Overwinteren:
Bij artisjokplanten sterft het blad vaak af in de winter, vooral in koude klimaten zoals in Nederland. De mate waarin dit gebeurt, hangt af van de weersomstandigheden en de specifieke variëteit van de artisjok.
Wat gebeurt er in de winter?
- Koudere klimaten (zoals Nederland):
- Bij temperaturen onder het vriespunt zal het bovengrondse deel van de artisjok in de moestuin (de bladeren) meestal afsterven. De kroon en wortels blijven echter in leven, mits goed beschermd tegen vorst.
- In deze rustperiode concentreert de plant zijn energie in de wortels en de kroon.
- Zachtere klimaten:
- In regio’s met milde winters blijven de bladeren vaak gedeeltelijk intact. De plant blijft dan in een semi-actieve staat, maar groeit minder snel.
Wat kun je doen om de plant te beschermen?
- Afgestorven bladeren verwijderen: Knip het dode blad terug tot net boven de grond om schimmel en ziekten te voorkomen.
- Mulchen: Bedek de kroon met een dikke laag mulch, stro, bladeren of compost om de wortels te isoleren en de kroon te beschermen tegen vorst.
- Eventueel oppotten: In koudere klimaten kun je de plant opgraven en in een pot verplaatsen om deze in een koele, vorstvrije ruimte te laten overwinteren.
Groeit het blad in de lente weer aan?
Ja, in het voorjaar groeit de artisjok in de moestuin opnieuw uit. Nieuwe bladeren en scheuten komen vanuit de kroon tevoorschijn zodra de temperatuur stijgt en de dagen langer worden. Hierdoor kan de plant opnieuw bloemknoppen produceren in de loop van het seizoen.
Met de juiste bescherming kun je een meerjarige artisjokplant jarenlang in je tuin houden!